بازنمایی زن ایرانی در آثار سفرنامه نویسان غربی

سفرنامه ها به عنوان متون فرهنگی برجسته در حوزه ارتباطات میان فرهنگی در این پژوهش به مثابه رسانه ای در نظر گرفته شده اند که در زمان خود تصویری از جامعه ما و بویژه زنان ایرانی را پیش چشم بیگانگان گذاشتند که ریشه و منبع نگرش غربیان درباره ما محسوب می شود. بخشی از این تصویر بیانگر زندگی زنان ایرانی است که از ابعاد مختلف توجه سیاحان را به خود معطوف ساخته است. این اشخاص به عنوان واسطه های فرهنگی، در ترسیم این تصویر نه منفعل و بی طرف، بلکه کاملاً فعال بوده و گاه سهواً یا عمداً جهت گیری خاصی را بر اساس مبانی فکری، فرهنگی و ایدئولوژیک خودشان اعمال نموده اند. برای درک این مسأله به مطالعه 50 سفرنامه ترجمه شده به زبان فارسی از زمانی که اولین سیاح سفرنامه نویس اروپایی به ایران سفر نموده است (مارکوپولو در زمان حمله مغول) تا پایان دوره پهلوی اول پرداختیم. حاصل این جستجو، دستیابی به 2340 گزاره استخراجی از این متون بود که در قالب 49 مضمون طبقه بندی گردید. بررسی محتوای این گزاره ها نشان داد که تقریباً تمام ابعاد زندگی زنان ایرانی از ویژگی های ظاهری و رفتاری آنها گرفته تا زندگی خانوادگی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، سیاسی و حتی وضعیت سلامتی و بهداشت و ... از دید نگارندگان این سفرنامه ها پنهان نبوده است. اما آن دسته از مسائلی که ریشه در اعتقادات مذهبی و دینی جامعه ما داشته اند از جمله حجاب، تعصب وغیرت مردان نسبت به زنان، صیغه و تعدد زوجات، نحوه حضور اجتماعی زنان در عرصه های عمومی و ... بیشتر از سایر مضامین در کانون توجه این سیاحان بوده است. نحوه بازنمایی های ارائه شده بسته به اینکه موضوع مورد بازنمایی، بیانگرچه حدی از تمایز فکری، فرهنگی و ایدئولوژیک بوده است، در خصلت بازتابی و یا برساختگرایانه پیدا کرده است.